“Wanneer we kijken naar de toegankelijkheidseisen in het Bouwbesluit, dan zijn die vooral gericht op rolstoelgebruikers. Er zijn 2,5 miljoen mensen in Nederland met een beperking. Een groot deel daarvan is geen rolstoeler. Voor die brede doelgroep van mensen werken we aan een nieuwe norm ‘Toegankelijkheid van Gebouwen’, die straks naar verwachting ook in het Besluit bouwwerken leefomgeving aangewezen gaat worden”, zegt Gerard de Nooij, directeur en oprichter van Ongehinderd en lid van de NEN normcommissie ‘Toegankelijkheid van Gebouwen’.
Volgens Gerard de Nooij loopt Nederland ver achter op sommige andere landen als het over toegankelijkheid gaat: “In de Verenigde Staten zijn de meeste gebouwen ook toegankelijk voor mensen met een beperking. Dat is verplicht bij nieuwbouw, maar ook bij bestaande bouw. Dat vindt men daar normaal, evenals in bijvoorbeeld de Scandinavische landen. Bij ons ligt de focus meer op het onderbrengen van mensen met een beperking in een speciale omgeving. Wij hebben een cultuur van verzorgen en helpen. Uiteraard is het prettig als je hulp krijgt wanneer je dat nodig hebt. Maar als je een handicap hebt, wil je niet altijd afhankelijk zijn van hulp van anderen. Je wil dat gebouwen zelfstandig en gelijkwaardig toegankelijk zijn.”
Wie om zich heen kijkt in de gebouwde omgeving ziet de voorbeelden al snel. Zoals nieuwbouwwoningen aan het water die op grachtenpandjes moeten lijken en dus trappetjes naar de voordeur hebben. Aparte entrees voor rolstoelgebruikers in openbare gebouwen en ontoegankelijke horecabedrijven. “Toegankelijkheid is lange tijd onvoldoende verankerd in de regelgeving. Pas sinds 1 januari 2022 mag je bij nieuwbouw geen trap meer voor de deur hebben. Voor nieuwbouw geldt nu dat bij elke toegang naar een woning vanuit een gemeenschappelijke verkeersruimte of vanaf het aansluitende terrein de drempelhoogte niet meer mag zijn dan 20 mm. Ook bij publieke gebruiksfuncties (bijeenkomstfuncties, gezondheidszorgfuncties en winkelfuncties) zonder toegankelijkheidssector worden sinds 1 januari 2022 deze eisen gesteld aan drempels bij een toegang. Maar deze eisen zijn gericht op mensen die niet- of slecht kunnen lopen. We hebben echter ook veel mensen in onze samenleving met andere beperkingen, zoals visuele of auditieve beperkingen, verstandelijke beperkingen, obesitas of mensen die zeer lang of juist heel klein zijn. Daarvoor gelden andere toegankelijkheidsproblemen en met hen wordt nog amper rekening gehouden in bouwregelgeving.”
“Een ondernemer die extra kosten maakt voor verbetering van de toegankelijkheid verdient die kosten ook weer terug doordat er meer mensen komen. Sterker nog: iemand met een beperking neemt ook familie, vrienden en bekenden mee. Ik hoor dus regelmatig dat het na aanpassingen veel drukker is geworden.”
Gerard de NooijDirecteur en oprichter van Ongehinderd en lid van de NEN normcommissie ‘Toegankelijkheid van Gebouwen’
Ongehinderd
Gerard de Nooij is zelf ook rolstoelgebruiker. Op zijn 23ste liep hij door een motorongeval een dwarslaesie op. Na zijn revalidatie ervaart hij letterlijk welke drempels er in het alledaagse leven zijn nu hij gebruik maakt van een rolstoel. Hij besloot echter niet bij de pakken neer te gaan zitten en richtte Ongehinderd op. Deze organisatie heeft een app en website ontwikkeld waarmee mensen met een beperking altijd en overal inzicht krijgen in de toegankelijkheid van publieke locaties. Door het team van inspecteurs en adviseurs worden locaties getoetst in opdracht van gemeenten en bedrijven. Daarnaast is Ongehinderd de uitvoerende partij voor het Nederlands Keurmerk voor Toegankelijkheid. De informatie is in de gratis app en op de website te vinden, waar inmiddels meer dan 250.000 mensen actief gebruik van maken.
“Het is toch prettiger ergens heen te gaan als je in woord en beeld ziet hoe bereikbaar bijvoorbeeld een restaurant is voor mensen met een beperking? Uit onderzoek blijkt dat 35% bij twijfel liever thuis blijft. Het is dus belangrijk om je toegankelijkheid zichtbaar te maken. Maar vooral: wat tref je achter de ingang aan? Hoe toegankelijk zijn de eettafels, betaalautomaat, buitenterras en vluchtroutes? Maar ook de route naar de toiletten en de toiletten zelf zijn belangrijk. Er is ook aandacht voor voorzieningen voor mensen met zintuiglijke beperkingen en geleidehonden. Foto’s verduidelijken de situatie. Ik heb zelf al meegemaakt dat je belt of een restaurant toegankelijk is en dan roepen ze al snel, ja! Maar dan kom je en zie je gelijk twee treden voor de deur. Dan is het antwoord: oh, ik dacht dat u die twee treden wel even kon lopen. Het is vooral veel onwetendheid”, zegt De Nooij.
Maar volgens De Nooij gaat toegankelijkheid verder dan fysieke drempels: “Feitelijk is toegankelijkheid ook ‘way-finding’, of bewegwijzering. Je moet de lift niet verstoppen achter een grote spiltrap. Maak de routes in een gebouw ook duidelijk. Het moet geen speurtocht worden. Een gebouw moet toegankelijk aanvoelen.”
Toegankelijkheid levert klanten op
Volgens De Nooij verdient een ondernemer de extra kosten voor aanpassingen ook weer terug, doordat er meer mensen komen: “En vergeet niet: iemand met een beperking neemt ook familie, vrienden en bekenden mee. Ik hoor dus regelmatig dat het na aanpassingen veel drukker is geworden. Met de toenemende vergrijzing zal het aantal mensen in onze samenleving met een beperking alleen maar verder toenemen. Naar verwachting heeft in 2030 een kwart van de mensen een beperking. Zorg daarom dat je nu al rekening houdt met toegankelijkheid. De meerkosten zijn hooguit 1 tot 1,5 %. Achteraf aanpassen is veel duurder en levert vaak lelijke ‘pleisters’ op in en gebouw. Het is dus meer een mindset.”
Nieuwe norm
Nederland ratificeerde op 14 juli 2016 als één van de laatste landen het VN-verdrag Handicap. Het VN-verdrag Handicap is in Nederland uitgewerkt in het actieplan Toegankelijkheid voor de Bouw, onderdeel van het kabinetsprogramma Onbeperkt Meedoen! Onderdeel van dit plan is het ontwikkelen van een eenduidige norm voor Nederland. “Veel betrokken partijen willen wel, maar het ontbreekt vaak aan bewustzijn en kennis. Daarnaast zijn er nu nog verschillende normen in Nederland. Een eenduidige norm is optimaler. Allereerst natuurlijk voor personen met een beperking, maar zeker ook voor opdrachtgevers, ontwerpers en bouwers. Daarom is er twee jaar geleden een normcommissie ‘Toegankelijkheid van Gebouwen’ ingesteld, die werkt aan een nieuwe norm. Voorzitter is Otwin van Dijk, burgemeester van de gemeente Oude IJsselstreek. Ik ben vanuit Ongehinderd gevraagd zitting te nemen in de normcommissie”, zegt De Nooij.
De nieuwe norm houdt volgens hem rekening met het VN-verdrag Handicap, maar sluit tevens aan op de Europese norm NEN-EN 17210:2021 ‘Accessibility and usability of the built environment’ en de bijbehorende Technical Reports: TR1 en TR2 . “De norm wordt daarnaast ook nog eens breed gedragen. Ik voel bij alle deelnemers een grote betrokkenheid. Alle partijen willen dat gebouwen toegankelijk worden voor iedereen. Daarnaast willen we een level playing field creëren op het gebied van toegankelijkheid, dus ook bij aanbestedingen en dergelijke”, zegt De Nooij. Dat blijkt wel uit de brede deelname van organisaties: naast Ongehinderd zijn dat Rijks Vastgoed Bedrijf (RVB), Aedes, Bouwend Nederland, BNA, Ieder(in) (Netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte), VAC punt Wonen, TU Eindhoven, SKW Certificatie, Neprom, Vereniging Nederlandse Gemeente (VNG) en MKB Nederland.
Inhoud norm
De toegankelijkheidsnorm bevat straks de technische eisen met betrekking tot toegankelijkheid van de gebouwde omgeving, die gebaseerd zijn op de functionele eisen. “Wij maken voor het normontwerp gebruik van zowel bekende Nederlandse richtlijnen als internationaal ontwikkelde documenten. De norm kan gehanteerd worden bij het beoordelen van de toegankelijkheid bij het ontwerp, de ontwikkeling, realisatie, renovatie, aanpassing, onderhoud en instandhouding van gebouwen. De reikwijdte van de norm is alle type gebouwen. De norm wordt in eerste instantie uitgewerkt voor nieuwbouw en later ook voor verbouw”, aldus De Nooij. “Dus dat kan ook gaan over inrichting en onderhoud van gebouwen. De reikwijdte is mensen met alle soorten handicaps en in alle soorten en maten. Van ringleidingen en intercomsystemen voor slechthorenden, tot meubilair met leuningen en een zwembadtrap die ook geschikt is voor zware mensen. Maar ook kluisjes op de juiste hoogte, grote kleedruimten of een lift die met spraak aangeeft welke verdieping je bent.”
Voor de ontwikkeling van de norm wordt gebruik gemaakt van bestaande richtlijnen in Nederland, zoals het Handboek voor Toegankelijkheid, Integrale Toegankelijkheidsstandaard (ITS), Richtlijn Nederlands Keurmerk voor Toegankelijkheid (NLKT), Handboek Zicht op Ruimte en de toegankelijkheidseisen in Bouwbesluit 2012. Verschillende partijen uit de normcommissie en uit de klankbordgroep leveren op specifieke onderdelen input voor de norm. De Nooij: “Zo maken we gebruik van de goede voorbeelden uit de praktijk en de input van experts en ervaringsdeskundigen. Het streven is om medio 2023 het normontwerp voor commentaar te publiceren. Eind 2023 zou de norm dan beschikbaar moeten zijn. Uiteindelijk moet de norm dan ook door het Besluit bouwwerken leefomgeving aangestuurd worden, zodat toegankelijkheid niet langer vrijblijvend is.”
Onderwerpen toegankelijkheid
Welke onderwerpen komen in de norm aan bod, als we het hebben over toegankelijkheid? Daarvoor wordt aangesloten op Europese norm NEN-EN 17210:2021. Het gaat dan om eisen op het gebied van:
- bewegwijzering;
- aankomst & vertrek (onder meer parkeren, hoogteverschillen overbruggen);
- horizontale circulatie;
- verticale circulatie;
- specifieke functies en voorzieningen (onder meer receptie, wachtruimte, opbergruimte en faciliteiten voor assistentiehonden);
- sanitaire voorzieningen;
- gebruikersinterface, bedieningselementen en schakelaars;
- evacuatie en noodvoorzieningen;
- klimaat en licht;
- speciale functies in het gebouw (onder meer cultuur, vrije tijd, sport).