Niemand wist precies hoe het moest: stikstofarm bouwen. Maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 moesten voor de bouwplannen van de gevangenis in Scheveningen stikstofarme oplossingen komen. ‘Als je gedwongen wordt, ga je opnieuw nadenken.’
De gevangenis van Scheveningen is al meer dan 100 jaar oud. En na al die tijd waren de verpleegkamers van de Penitentiaire Inrichting Haaglanden (PIH) dringend aan vervanging toe. Renovatie- en nieuwbouwplannen lagen al klaar toen de stikstofcrisis in 2019 roet in het eten gooide. ‘Toen hadden we echt een probleem. We konden niet bouwen, we zitten namelijk pal naast een Natura 2000 – gebied. Als je vanuit de gevangenis een steen gooit, komt die in natuurgebied Meijendel terecht’, zegt projectmanager Peter van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB).
Geen stikstofdepositie
De eerste stap – de bouw van een tijdelijk zorgcentrum voor zieke en herstellende gedetineerden – zorgde voor hoofdbrekens. De daadwerkelijke sloop en nieuwbouw kan namelijk pas beginnen wanneer dit zorgcentrum klaar is. En met de nieuwe stikstofeisen mocht dat tijdelijke zorgcentrum ineens geen stikstofdepositie in Meijendel veroorzaken. Anders zou de stikstofruimte voor de rest van de bouwplannen in gevaar kunnen komen. De enige oplossing was stikstofarm bouwen.
Stikstofarm
Maar hoe doe je dat, stikstofarm bouwen? ‘Iedereen zei dat het niet kon. Maar wij wilden toch doorgaan. We hebben de stikstofruimte laten onderzoeken en besloten om de oplossingsvrijheid bij de markt te leggen’, aldus Maaike, de technisch manager bij het RVB. ‘We hebben wel eerst een eigen analyse gedaan om te onderzoeken of we geen onmogelijke eisen zouden stellen.’
De aanbesteding was al in een vergevorderd stadium toen er een bouwvrijstelling kwam. Dat houdt in dat je alleen rekening hoeft te houden met de stikstofneerslag wanneer het gebouw in gebruik is. Dus niet tijdens de bouw. ‘We hebben toch besloten om door te gaan met stikstofarm bouwen’, zegt Peter de projectmanager. ‘Eén van de gunningscriteria was immers dat je onder bepaalde stikstofwaardes moet blijven. We gaan niet zwabberen in ons beleid. En het RVB vindt dat de overheid een voorbeeld voor de maatschappij moet zijn.’
Puzzelen
Stikstofarm bouwen bestaat volgens Maaike voor een groot deel uit rekenen en puzzelen. ‘Je hebt bijvoorbeeld maar een bepaald aantal dieseluren. Als je aggregaten op de bouwplaats laat draaien, ben je die uren heel snel kwijt.’ Met uitstootvrij materieel, zoals een elektrische kraan, is dat te ondervangen. Maar daarmee ben je er nog niet. Want hoe krijg je de bouwvakkers stikstofarm op de bouwplaats? Daarvoor heb je weer elektrische busjes nodig. Die zijn er niet zoveel. Vervolgens bleek dat die busjes niet krachtig genoeg zijn om een aanhanger met gereedschap te kunnen trekken. Zo was het telkens zoeken naar nieuwe stikstofarme manieren van werken. Peter: ‘Na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 is een nieuwe markt voor stikstofarm bouwen ontstaan. De aannemer moet nieuwe oplossingen bedenken en die ook meteen volle bak uitvoeren.’
IKEA-systeem
De innovaties gaan niet alleen over alternatieven voor ronkende dieselmotoren. ‘Voor gevangenissen wordt altijd beton met een bepaalde weerstandsklasse gebruikt’, legt technisch manager Maaike uit. ‘Daar zijn certificaten voor en iedereen weet dat het beton dan sterk genoeg is om een uitbraak van gedetineerden te voorkomen. Maar nu konden we op de bouwplaats geen beton storten omdat een betonwagen op diesel draait en teveel stikstof uitstoot.’
Er is gekozen voor nieuwe lichte materialen die toch in dezelfde weerstandsklasse zitten als het traditionele beton. Er zijn drie units gebouwd die ver weg van het natuurgebied zijn geproduceerd.
Vervolgens zijn de units als compacte bouwpakketten naar Scheveningen gebracht. Peter: ‘Je kunt het een beetje vergelijken met een IKEA-systeem waarin een kast in een platte doos zit die je dan thuis in elkaar schroeft. Je kunt ook losse units op een vrachtwagen laden en naar Scheveningen rijden. Maar dan heb je veel transportbewegingen waarmee je weer meer stikstofuitstoot veroorzaakt. Het is een puzzel voor de markt om binnen de stikstofnormen te blijven.’
Maaike vult aan: ‘Als je gedwongen wordt om het anders te doen, ga je over alles opnieuw nadenken. We hadden alle oplossingen niet zelf kunnen bedenken. Maar als je goed functioneel specificeert kunnen marktpartijen met innovaties komen.’