De energietransitie lukt alleen als iedereen mee doet, zegt Perica Savanović, lector Gebouwde Omgeving aan de Avans Hogeschool. Hij onderzoekt EnergieRijk Den Haag, een samenwerkingsverband met andere overheden en ook met bedrijven om tientallen gebouwen gezamenlijk te verduurzamen.
Wat is er zo bijzonder aan de samenwerking?
‘Vaak ging het mis omdat iedereen op de ander wachtte. In EnergieRijk Den Haag gaan we aan de slag zonder een volledig uitgewerkt en gedetailleerd eindplan. Al werkende weg vinden we samen oplossingen. Stel dat je voor drie gebouwen tegelijk energiemaatregelen kunt nemen. Maar één van de drie gebouwen ga je pas over tien jaar renoveren. Als je nu niets doet omdat er over tien jaar een renovatie is, leidt dat tot verlamming. Je moet draagvlak creëren voor een oplossing. Een mogelijk scenario is dat je alvast zorgt voor een aansluiting voor gezamenlijke warmte-koudeopslag. Als je met elkaar in gesprek gaat, komen zulke concrete oplossingen aan het licht.’
‘Vroeger was het simpeler voor het RVB: u vraagt, wij draaien’
De transitie is dus vooral luisteren en overleggen?
‘Leren omgaan met de energietransitie is al moeilijk genoeg voor je eigen gebouw en je eigen manier van werken. Maar nu moet je dat in gezamenlijkheid doen. En openstaan voor misschien nog meer partijen die later kunnen aansluiten. Vroeger was het – kort door de bocht – simpeler voor het RVB: u vraagt, wij draaien. Er is een vraag en dan komt er een antwoord. Nu is het vraag en antwoord tegelijkertijd. En dan ook nog met veel verschillende partijen. Het gaat om een hele andere manier van werken. Neem het voorbeeld van hybride werken. Moet je daar de hele week gebouwen voor opwarmen? Kun je misschien krimpen in gebruikers? Dan kun je zeggen: ik sluit twee verdiepingen. Of ik stel een verdieping beschikbaar voor externen. Of ik leen die verdieping uit aan de buren. Ook dat is energietransitie.’
Het gaat dus niet alleen over technische oplossingen?
‘In EnergieRijk Den Haag werk je samen voor de stad, voor Nederland. Je moet niet redeneren vanuit alleen energie-efficiency. De energietransitie moet fijn zijn voor de bewoners, voor de toeristen, voor de gasten van de stad. De techniek is slechts een deel van de oplossing. Want als het technisch werkt, wil dat nog niet zeggen dat je het goed doet voor de gebruikers. Een simpel voorbeeld ter illustratie. Misschien is het technisch perfect geregeld in een ruimte: 21 graden, goed verlicht en een goede luchtvochtigheid. Maar er liggen overal witte tegels. Dan voelt het niet behaaglijk en zijn de gebruikers toch niet tevreden. Dan is de transitie niet gelukt.’
‘Als het technisch werkt, wil dat nog niet zeggen dat je het goed doet voor de gebruikers’
Wat is er lastig aan voor het RVB?
‘Gezamenlijkheid is een sleutelbegrip in de energietransitie. En dat is heel spannend. Hoe ver kun je bijvoorbeeld gaan in de samenwerking met één marktpartij? Als je heel intensief samenwerkt met één marktpartij bestaat het gevaar dat je andere partijen uitsluit. Je moet blijven letten op het level playing field.
Hoe doet het RVB het in de samenwerking?
‘RVB’ers zijn heel gedreven. Ik merk dat ze het verschil willen maken en zaken willen bereiken. Het RVB laat zich in de samenwerking zien als een bron van vernieuwing. Men verwacht ook dat het RVB vernieuwend bezig is. EnergieRijk Den Haag is een gedurfde stap en het betekent dat je fouten kunt maken. Dat hoort erbij. De resultaten zijn ook niet meteen zichtbaar. Maar de durf is er. Het gaat erom dat je samen leert en direct oplossingen in praktijk brengt.’
‘Moet je voor hybride werken de hele week gebouwen opwarmen?’
Wat is de boodschap aan de andere partijen in EnergieRijk Den Haag?
‘Meestal werkt het nu zo: we vragen aan marktpartijen welke oplossingen ze kunnen bieden. Maar nog voor de vraag wordt gesteld, zouden marktpartijen mogelijkheden voor de versnelling van de transitie moeten bieden. Zij kunnen ook proactief met opdrachtgevers overleggen. De transitie is namelijk van ons allemaal. De bewustwording moet groeien dat het echt een gezamenlijke opgave en verantwoordelijkheid is.’
Wat is het belang van EnergieRijk Den Haag voor Avans Hogeschool?
‘Voor mij is de belangrijkste vraag: hoe kun je wat er is geleerd delen met andere regio’s? Den Haag is heel geschikt, want je hebt het Rijk, de provincie, gemeenten en marktpartijen. Het is een mooie proeftuin en heel interessant vanwege de complexiteit. Als het hier kan, zou het ook elders moeten kunnen. Maar misschien lukt het hier goed, juist vanwege de complexiteit. Omdat de urgentie groter is, is het gemakkelijker. Als je het samen eens wordt, wordt de slagkracht ineens heel groot. Je zou willen dat de aanpak gekopieerd wordt. De vraag voor mij als onderzoeker is: hoe kan en zal dat elders gaan?’